KOLOS RODYJSKI

Czas powstania: Posąg wzniesiony ok. 280 roku p.n.e..

Lokalizacja: U wejścia do portu na Rodos (obecnie Grecja) jako wyraz wdzięczności dla boga Heliosa za zwycięstwo Seleukosa I Nikatora w 304 p.n.e. nad Demetriuszem Poliorketesem. Posąg wykonany przez Charesa z Lindos.

Opis: Wysokość ok. 32 m, waga ok. 70 ton, wykonany z brązu, metalu oraz obciążony kamieniami. Według Filona była to swobodnie stojąca postać mężczyzny, wznosząca się na podstawie z białego marmuru, w uniesionej dłoni trzymał pochodnię, którą można było zapalać, dzięki czemu służył w dzień jako znak nawigacyjny, a w nocy był latarnią morską. Twarz przedstawiona prawdopodobnie na awersie rodyjskiej monety czterodrachmowej z połowy III w p.n.e., runął w 224 roku p.n.e. podczas trzęsienia ziemi, pozostawiony w miejscu upadku do 653 n.e., kiedy Arabowie najechali Rodos i zniszczyli posąg dla zdobycia brązowego złomu (podobno przewoziło go 900 wielbłądów). Epoka hellenistyczna lubowała się w budowie olbrzymich posągów. Najsłynniejszym z nich, jak również w całej starożytności, był Kolos Rodyjski. Jego twórcą był Chares z Lindos, uczeń Lizypa. Ten ostatni wyrzeźbił około 1500 posągów. Geneza posągu wiąże się z najazdem na Rodos floty Demetriosa Poliorketesa. W niejasnych okolicznościach pewnego dnia najeźdźcy odstąpili od oblężenia i odpłynęli. Rodyjczycy ocalenie zawdzięczali bogowi słońca Heliosowi - Apollinowi. Za pieniądze uzyskane ze sprzedaży pozostawionego przez napastników sprzętu wojennego wznieśli kolosalny posąg boga słońca. Wykonanie zlecili wspomnianemu Charesowi z Lindos. Artyście zajęło to 12 lat. Koszt budowy wyniósł 300 talentów, czyli około 9 ton srebra. Była to wartość olbrzymia. Do budowy użyto blisko 13 ton brązu i ponad 7 ton żelaza. Pomnik przedstawiał stojącego, nagiego Heliosa z płaszczem spływającym mu z lewego ramienia. Helios spogląda na wschód. Prawą dłonią osłaniał oczy przed blaskiem słońca, a jego głowę otaczała korona promieni słonecznych. Kolos Rodyjski stał przez 56 lat, wzbudzając ogólny podziw swym pięknem i wielkością. W 224 roku p.n.e. zwaliło go trzęsienie ziemi, a szczątki posągu leżały nietknięte aż do podboju saraceńskiego w VII wieku n.e.. Arabowie mosiężne i stalowe szczątki sprzedali kupcom żydowskim z Syrii, którzy przetopili je na tace i lampy.

LATARNIA MORSKA W FAROS

Czas powstania: Budowla wzniesiona ok. 279 roku p.n.e..

Lokalizacja: Na wschodnim cyplu Faros, u wejścia do Portus Magnus w Aleksandrii, Egipt. Latarnia na podstawie projektu Sostratosa z Knidos.

Opis: U wejścia do portu w Aleksandrii, na wyspie Faros, powstała pierwsza na świecie latarnia morska. Budowano ją przez 20 lat. Kiedy w 331 roku p.n.e. Aleksander Wielki przebywał w Egipcie, polecił swojemu architektowi, Deinokratesowi, zaprojektować miasto Aleksandrię. Miało ono być usytuowane na mierzeji o szerokości 2,5 km, oddzielającej Morze Śródziemne od bagnistego jeziora Mareotis. Po śmierci Aleksandra Egipt przypadł jego wodzowi Ptolemajosowi, który z Aleksandrii uczynił swoją stolicę. Następcy wodza znacznie ją rozbudowali, czyniąc jednym z największych starożytnych miast portowych basenu Morza Śródziemnego. Na krańcu wyspy Faros architekt Ptolemajosa, Sostratos z Knidos, wzniósł wieżę stanowiącą punkt orientacyjny dla statków. Imię jej twórcy przetrwało do naszych czasów dzięki pewnemu podstępowi, którego dopuścił się architekt. Król chciał, aby na wieży znajdowały się inskrypcje wyłącznie z jego imieniem. Architekt wyrył w kamieniu napis: "Sostratos, syn Deksifanesa z Knidos poleca wszystkich żeglarzy opiece bogów". Następnie napis ten pokrył cienką warstwą tynku, na którym umieszczono inskrypcję królewską. Po pewnym czasie tynk odpadł i odsłonięty został napis z imieniem architekta. Latarnię morską ukończono za panowania Ptolemajosa II. Miała od 115 do 135 m. wysokości. Składała się z trzech części o kształcie walca. We wnętrzu znajdowały się spiralne schody wiodące na szczyt. Na szczycie palono ogień, który ułatwiał żeglarzom znalezienie drogi do portu. Płomień latarni widoczny był z odległości 50 km. Latarnia służyła żeglarzom przez 15 wieków. W 1302 roku runęła na skutek trzęsienia ziemi. Z jej ruin w XV w. powstał fort i meczet na wyspie Faros.

MAUZOLEUM W HALIKARNASIE

Czas powstania: Wzniesione ok. 353 roku p.n.e..

Lokalizacja: Halikarnas było miastem leżącym na wybrzeżu Morza Egejskiego w Karii (obecnie należącej do Turcji), wzniesiony przez Pyteosa i Satyrosa.

Opis: Wybudowane na planie prostokąta (obwód ok. 125 m), ograniczony 36 kolumnami, na wysokim cokole (powierzchnia o wymiarach 38 na 32 m, wysokość 42 m) umieszczony joński peripteros zwieńczony schodkową piramidą z kwadrygą na szczycie (ogólna wysokość ok. 50 m), ozdobiony 3 reliefowymi fryzami dłuta Skopasa, Leocharesa, Bryaksisa z Karii i Timotheosa oraz posągami w interkolumniach (fragmenty w British Museum). Prawdopodobnie zniszczone przez żołnierzy Aleksandra III Wielkiego w 334 roku p.n.e.. Władca Karii, Mauzolos, chcąc uwieńczyć swą potęgę, postanowił wybudować grobowiec dla siebie i swojej żony, który miał się stać kolejnym cudem świata. Za rządów tego ambitnego władcy i satrapy Karia już prawie całkowicie uległa wpływom cywilizacji greckiej. Mauzolos całkowicie przebudował miasto Halikarnas i do niego przeniósł stolicę swego królestwa. Zgodnie z założeniami projektodawców nowej stolicy, gigantyczny grobowiec wzniesiony został w samym centrum miasta. Miało ono około 50 m wysokości. Część dolną stanowił masywny czworokąt o obwodzie około 125 m. Jego trzon stanowiła masywna bryła z suszonych cegieł, a zewnątrzn obłożony był marmurem. Część środkowa przypominała ówczesną świątynię grecką, otoczoną ze wszystkich stron kolumnadą. Całość wieńczyła piramida o 24 stopniach, na szczycie której ustawiona była kwadryga (czwórka koni w jednym szeregu ciągnąca rydwan). Ściany grobowca zdobiły reliefy ze scenami mitologicznymi. Mauzolos był projektodawcą tego osobliwego grobowca, ale nie zdążył go wybudować. Dzieło męża zrealizowała jego wierna żona, Artemizja. W budowie uczestniczyli najwybitniejsi artyści i budowniczowie greccy owych czasów. O okolicznościach powstania mauzoleum tak pisał historyk rzymski, Pliniusz Starszy: "Powiadają, że Artemizja miłowała swojego męża Mauzolosa ponad wszystkie miłosne wiersze i ponad trwałość ludzkiej namiętności. Gdy wypełniły się dni Mauzolosa, pośród lamentów i załamywania rąk kazała pochować go wspaniale na stosie. Gorejąc smutkiem i tęsknotą za małżonkiem, roztarła następnie jego spopielałe kości na proch, zmieszała z wonnościami, dodała wody, po czym to wszystko wypiła. I wielu innym jeszcze dawała wyraz przejawom namiętnej miłości. Z niezmiernym wysiłkiem i rozmachem wzniosła dla utrwalenia jego pamięci ów najsłynniejszy grobowiec, tak wspaniały, że zalicza się go do siedmiu cudów świata. Poświęciła go duchowi Mauzolosa i zadbała, aby zaśpiewano o nim najwspanialsze peany". Mauzoleum przetrwało kilkanaście wieków. Koniec istnienia tego wspaniałego pomnika nastąpi dopiero w XV wieku, kiedy to władający Halikarnasem joannici z wyspy Rodos, późniejsi rycerze maltańscy, rozbili grobowiec, aby uzyskany z niego materiał budowlany zużyć na postawienie fortyfikacji.

PIRAMIDA CHEOPSA

Czas powstania: Wzniesiona w XXVI wieku p.n.e..

Lokalizacja: W Gizie, na zachód od Nilu, dzisiejszy Egipt. Zbudowana dla faraona Cheopsa (Chufu).

Opis: Największa z piramid egipskich, wysokość ok. 146 m (obecnie 137 m), zbudowana z 2,3 mln bloków wapiennych. Podstawa jest prawie idealnym kwadratem o boku ok. 230 m, zorientowana według stron świata wskazywanych przez kompas. W starożytnej Grecji siedmiu słynnym budowlom i dziełom stworzonym przez człowieka nadano nazwę siedmiu cudów świata. We wszystkich zestawieniach cudów świata, układanych przez starożytnych Greków i Rzymian, zawsze znajdowały się piramidy egipskie. Jest ich wszystkich około 80 i znajdują się w okolicach Kairu, na zachodnim brzegu Nilu. Większość z nich powstała blisko 4700 lat temu. Ze źródeł historycznych wiemy, że pierwszą piramidę w Sakkarze wybudował faraon Dżeser. Największe piramidy wznieśli jednak dla siebie władcy IV dynastii, około 4600 lat temu: Cheops, Chefren i Mykerenos. Największą kamienną budowlą świata jest Wielka Piramida, zwana też piramidą Cheopsa. Zbudowana została ze starannie ociosanych bloków kamiennych, ważących średnio po dwie i pół tony. Budowano ją przez 30 lat. Większość piramid było grobowcami władców egipskich, ale nie wszystkie. Na pewno nie służyły temu celowi największe piramidy. Nigdy nie złożono w nich mumii królewskich. Celu wybudowania tych gigantycznych budowli jednoznacznie nie ustalono. Ciekawostką jest natomiast to, że wymiary piramid odpowiadają ściśle odległościom astronomicznym, które dokładnie zostały zmierzone zupełnie niedawno. Zdaniem wielu jasnowidzów i przepowiadaczy przyszłości, wewnętrzny system korytarzy piramidy Cheopsa odpowiada historii ludzkości od jej początku aż do końca świata.

WISZĄCE OGRODY SEMIRAMIDY W BABILONIE

Czas powstania: Wzniesione ok. 600 roku p.n.e..

Lokalizacja: W Babilonie, niedaleko dzisiejszego Bagdadu, Irak. Tradycyjnie przypisywane legendarnej królowej Semiramidzie, w rzeczywistości zbudowane na rozkaz babilońskiego władcy Nabuchodonozora II, stanowiły część jego pałacu.

Opis: Zespół ogrodów dworskich, wbrew nazwie nie "wiszących" (nazwa wzięła się prawdopodobnie stąd, że z daleka wyglądały jak zawieszone w powietrzu), lecz założonych na sztucznych tarasach w taki sposób, że drzewa były widoczne z zewnątrz ponad murami miejskimi, opisane przez licznych antycznych pisarzy, którzy wspominają, że dachy, na których zasadzono rośliny, były wykonane z materiałów nieprzepuszczających wody, m.in. smoły i ołowiu, dlatego nie przeciekały podczas nawadniania. Według przekazów babilońskich kapłanów ogrody miały powierzchnię ok. 400 stóp kwadratowych i wysokość 75 stóp. Wychodząc z Babilonu przez Bramę Isztar można dostrzec rosnące ponad murami ziele. Znajdowały się tam ongiś słynne wiszące ogrody: ponad sto tarasów zbudowanych jeden nad drugim i wypełnionych taką ilością ziemi, że rosły na nich drzewa. Ogrody te zostały założone w VII wieku p.n.e. na zlecenie ówczesnego władcy. Określenie "wiszące" jest nieco mylne, gdyż nie były one zawieszone, bardziej adekwatnym określeniem byłoby "podniesione". Dokładnie nie wiadomo, dlaczego zostały później poświęcone królowej Semiramidzie. Historycy greccy i rzymscy przypisywali owe ogrody legendarnej królowej asyryjskiej Semiramidzie, która miała podbić cały Bliski i Środkowy Wschód. Do naszych czasów nie przetrwały żadne ślady tych ogrodów, jednak musiały istnieć naprawdę, bo wzmianki o nich występują w wielu żródłach historycznych z tamtego okresu.

POSĄG ZEUSA OLIMPIJSKIEGO

Czas powstania: Zbudowany ok. 456 roku p.n.e..

Lokalizacja: W antycznej Olimpii, na terenie świątyni Zeusa, w Grecji. Aby uczcić patrona igrzysk - Zeusa postanowiono wznieść na jego cześć i chwałę świątynię oraz posąg. Posąg Zeusa wykonany przez Fidiasza, przy współpracy Panajnosa i Kolotesa.

Opis: Około 470 roku p.n.e. wydano w Grecji odezwę do bogatych i biednych, aby składali datki na świątynię Zeusa w Olimpii. Miała ona być największa i najwspanialsza w całej Grecji. Napływały pieniądze, dzieła sztuki, klejnoty i wszystko, co mogło służyć budowie domu Zeusa. W 456 roku p.n.e. ukończona świątynia została poświęcona. Wznosiła się na sztucznie usypanym metrowym wzgórzu. Fundament, zachowany w niemal nienaruszonym stanie, mierzy 64 m na 27 m. Na nim stały 34 kolumny o wysokości 10,53 m każda. Wykonane były z wapienia muszlowego i utrzymywały ciężki dach zbudowany z marmurowych płyt. Centralnym punktem świątyni była cella, miejsce obrzędów religijnych ze statuą Zeusa, którą stworzył Fidiasz. Posąg Zeusa jest trzecim z siedmiu cudów świata i jedynym, który nie stał pod gołym niebem, lecz można było go podziwiać w zadaszonym pomieszczeniu. Fidiasz był Ateńczykiem i uchodzi za największego rzeźbiarza antycznego. Kiedy otrzymał zlecenie wykonania posągu Zeusa olimpijskiego, kazał zbudować atelier w odległości 80 m od świątyni. Jego wnętrze i wymiary odpowiadały dokładnie wymiarom celli w świątyni. W swoim atelier Fidiasz wzniósł najpierw rusztowanie z żelaza, drewna i gipsu, odpowiadające mniej więcej postaci Zeusa, którą chciał wykonać. Później nie przyodziane części ciała, tzn. twarz, ramiona, dłonie i stopy, zostały pokryte wymodelowaną warstwą kości słoniowej. W Grecji opowiadano nawet, że Zeus tylko po to stworzył słonie, aby mogły one dostarczyć swych kłów, potrzebnych do powleczenia posągu. Włosy Zeusa, jego szata i sandały wykonane były ze złota. W oparciu o obliczenia, można przypuszczać, że złoto zużyte na Zeusa Olimpijskiego mogło ważyć ok. 200 kg. Oczy boga składały się prawdopodobnie z dużych jak pięść kamieni szlachetnych.  Posąg był wykonany za pomocą tzw. techniki chryzelefantyny: zbudowany z drewnianych desek przymocowanych do wielkiego drewnianego rusztowania, pokryty kością słoniową (tors boga) i złotem (jego szata), wyobrażał siedzącego na tronie Zeusa w płaszczu i wieńcu oliwnym, ze statuetką Nike na prawej dłoni i berłem w lewej - symbol jedności cywilizacji greckiej. Podstawa posągu 6,5 m na 1 m, wysokość ok. 13 m. Posąg znajdował się w Olimpii do 426 r. n.e., kiedy spłonął podczas pożaru świątyni. Inna wersja mówi, że został nieco wcześniej zabrany do Konstantynopola, do pałacu cesarskiego, gdzie spłonął w 475 roku n. e.

ŚWIĄTYNIA ARTEMIDY W EFEZIE

Czas powstania: Wzniesiona ok. 550 roku p.n.e..

Lokalizacja: Na terenie dzisiejszej Turcji. Zbudowana przez Chersifrona i Metagenesa z Knossos.

Opis: Wielka świątynia zbudowana na polecenie Krezusa, której budowa trwała ok. 120 lat. Ogromna i pięknie wykonana, typ jońskiego dipterosu oparty na 127 kolumnach (tylu było fundatorów - władców i miast), składała się z wewnetrznego sanktuarium oraz przedsionka, w środku potężny posąg Artemidy. W 356 roku p.n.e. spalona przez szalonego, żądnego sławy szewca Herostratosa, odbudowana w drugiej połowie IV w p.n.e., ponownie zniszczona w czasie inwazji Gotów w 262 n.e. i już nie odbudowana, pozostałości w British Museum w Londynie. Posąg kultowy Artemidy Efeskiej znany z kopii rzymskich - oryginalna statua wykonana ze złota, kości słoniowej, srebra. Świątynia Artemidy starożytni uznawali za najwspanialszą budowlę na świecie. Historyk Filon z Bizancjum opisał ją następująco:"Świątynia Artemidy efeskiej niezwykłym jest przybytkiem bogów na ziemi. Kto ją raz ujrzał, przekonał się, że niebo i ziemia zamieniły się tu miejscami i że świat nieśmiertelnych bogów przeniósł się z niebios na ziemię". Budowa świątyni została ukończona ok.  550 roku p.n.e. po 120 latach od jej rozpoczęcia dzięki darowiźnie legendarnego króla Krezusa z Lidii. Jej wymiary wynosiły 111 na 55 m. Rzymski mędrzec i historyk, Pliniusz Starszy, zapisał, że świątynia miała 127 kolumn, z których 36 pokrytych było w dolnej części rzeźbami wykonanymi przez najwybitniejszych rzeżbiarzy starożytności. Również wspaniałe były tympanony, czyli trójkątne pola na przedniej i tylnej fasadzie świątyni. Tympanony wypełnione były olbrzymimi marmurowymi płaskorzeźbami. Jedna z nich przedstawiała Artemidę z łukiem i jeleniem wśród nimf. Naroża dachu zdobiły cztery marmurowe byki nienaturalnej wielkości. Wewnątrz świątyni stał ołtarz z cedrową statuą bogini. Ponad 500 lat świątynia zdobiła Efez. Z całego greckiego świata przybywały do niej pielgrzymki z darami, a w czasach rzymskich każdy nowy namiestik prowincji musiał przed objęciem urzędu złożyć hołd Artemidzie. To, co z niej pozostało, wydobyły ekipy archeologiczne Anglika Wooda w latach 1863-1875.